Advertise on podcast: Heimskviður

Það er komið að lokaþætti Heimskviða þetta misserið. Viðmælandi þáttarins er ekki af verri endanum. Sjónvarpsáhorfendur hafa séð fréttir frá Jóni Björgvinssyni frá öllum heimshornum. Jón hefur flutt fréttir frá Sómalíu, Írak, Afganistan, Kólumbíu, Nepal, Íran, Mið-Afríkulýðveldinu, Pakistan, Sýrlandi, Indónesíu, Mexíkó, Úganda, Rúanda og Líbanon, svo fátt eitt sé nefnt. Jón og félagar hans voru þeir fyrstu til að mynda fjöldagrafirnar í Bucha í Úkraínu eftir að rússneski herinn fór úr borginni. Þá var hann sömuleiðis sá fysti sem myndaði líkið af einræðisherranum Gaddafi í Líbíu árið 2011. Í viðtalinu svarar Jón því einnig hvernið það sé fyrir fréttamann að koma á stað sem allir aðrir eru að reyna að flýja frá og einnig hvernig það sé að fylgjast með og tala við fólk sem er að upplifa sínar erfiðustu stundir í lífinu. Ritstjórar og umsjónarmenn þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Anthony Albanese varð ljóst á sunnudag að hann yrði næsti forsætisráðherra Ástralíu, en hvað þýða stjórnarskiptin fyrir framtíð Ástralíu? Níu ára valdatíð bandalags Frjálslyndra og Þjóðarflokksins er lokið, og hinn umdeildi Scott Morrison, sem hefur gengt embætti forsætisráðherra síðastliðin fjögur ár, stígur til hliðar. Albanese hefur boðað tíma framfara og breytinga, og þá einna helst í loftslagsmálum - og ekki er vanþörf á, enda hafa Ástralir dregið lappirnar í baráttunni gegn hlýnun jarðar undanfarin ár; svo vægt sé til orða tekið. Nýleg heimildarmynd dönsku sjónvarpsstöðvarinnar TV2 varð til þess að skólastjóri eins virtasta heimavistarskóla Danmerkur sagði af sér og til stendur að breyta fjölda hefða og siða innan skólans. Herlufsholm skólinn er bæði elsti og stærsti heimavistaskóli landsins, og hefur verið starfræktur frá því á sextándu öld. Uppljóstrunin hefur þó skaðað orðspor skólans til muna, en þar greina fyrrum nemendur við skólan frá einelti og ofbeldi sem hafi verið látið viðgangast árum saman. Danska konungsfjölskyldan kemur þarna líka við sögu, en tvö elstu börn krónprinsins eru núverandi og verðandi nemendur við skólann. Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Við byrjum Heimskviður þessa vikuna á því að fara til Úkraínu, nánar tiltekið til Kiev. Úkraínska þingkona Lesia Vasylenko hefur verið áberandi í heimspressunni bæði í aðdraganda innrásar Rússa í Úkraínu, og eins eftir. Hún er í stjórnarandstöðu og var áður ötull gagnrýnandi stijandi forseta, Volodymir Zelenskys, en síðustu vikur hefur úkraínskur þingheimur allur fylgt sér á bakvið forsetann. Guðmundur Björn ræddi við Vasylenko í vikunni um framtíðarhorfur í Úkraínu. Mun Úkraína neyðast til þess að gefa Rússum eftir landsvæði? Mun Úkraína bera sigur úr býtum, og geta nágrannarnir Rússar og Úkraínumenn nokkurn tímann lifað í sátt og samlyndi, ef og þegar þessu stríði lýkur? Í síðari hluta þáttarins fjallar Magnús Geir Eyjólfsson, um breytta heimsmynd eftir Covid-19 faraldurinn. Í upphafi árs glitti í endalokin á Covid-19 faraldrinum og sáu fjármálaráðherrar heimsins í hillingum að varpa fram háum hagvaxtartölum eftir botn síðustu ára. En svo hófst innrás Rússa í Úkraínu og má segja að Pútín hafi ekki eingöngu varpað sprengju á úkraínskar borgir heldur einnig sprengjum á heimshagkerfið. Í stað betri tíðar með blómum í haga róa fjármálaráðherrar heims nú lífróður í baráttu við síhækkandi hrávöruverð, áður óséða verðbólgu og versnandi lífskjör. Rétt eins og faraldurinn á þetta að heita tímabundið ástand en nú eru málsmetandi menn farnir að tala um að áhrif þessara heimssögulegu viðburða verði varanleg. Magnús Geir ræðir við Björn Berg Gunnarsson, hagfræðing, Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Þar sem er stríð, þar er kynferðislegu ofbeldi sömuleiðis beitt. Það virðist því miður vera einhverskonar lögmál, meira að segja enn þann dag í dag þrátt fyrir að aðgerðir gegn kynferðisofbeldi séu meira í umræðunni. Hluti af hjálparstarfi vegna stríðsins í Úkraínu miðar eingöngu að því að hjálpa konum á flótta undan mögulegu mansali, vændi eða öðru kynferðisofbeldi, og alveg ljóst að ekki er vanþörf á. Leit af úkraínskum konum í kynferðislegum tilgangi á netinu jókst um 200-600% strax eftir innrás Rússa í Úkraínu. Mjög víða, meira að segja hér á landi, hafa einhleypir karlmenn boðist til að hýsa ungar og huggulegar konur á flótta undan stríðsátökum í heimalandinu. Birta ræddi við Valiant Richie, sérfræðing hjá Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu, sem fer fyrir þeirri deild stofnunarinnar sem berst gegn mansali og kynferðisofbeldi í stríði. Læknirinn og fræðimaðurinn Ahmadreza Djalali, sem hefur verið í haldi í Íran frá árinu 2016, getur á hverri stundu búist við því að vera tekinn af lífi fyrir sakir sem mannréttindasamtök telja að eigi ekki við rök að styðjast. Djalali, sem er með íranskt og sænskt ríkisfang, er einn af fjölmörgum í haldi íranskra stjórnvalda sem eru með tvöfalt ríkisfang, annað þeirra íranskt. Þessir fangar virðast flestir nýttir til að beita pólitískum þrýstingi á önnur lönd. Hallgrímur Indriðason fjallar um málið. Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Rétt rúmur mánuður er líðinn frá því að neyðarástandi var lýst yfir á Srí Lanka í Indlandshafi vegna fjölmennrar mótmælaöldu. Þar er sögð dýpsta efnahagskreppa frá því að eyjan fékk sjálfstæði frá bretum árið 1948. Þau sem mótmæla krefjast þess að forseti landsins, Gotabaya Rajapaksa, ásamt ríkisstjórn segi af sér vegna meintrar spillingar og vanhæfni. Mótmælin hafa verið afar hörð. Lögreglan beitti í þónokkur skipti táragasi á mótmælendur sem köstuðu múrsteinum á móti og kveiktu í bílum. Forsetinn lét loka fyrir samfélagsmiðla og gaf her og lögreglu rýmri heimild til að handtaka mótmælendur og fangelsa án dóms og laga eftir að reynt hafði verið brjótast inn í forsetahöllina. Rajapaksa hefur nú samþykkt að nefnd fari fyrir því að stofna til bráðabirgðastjórnar í landinu, að allir þingflokkar taki sig saman til þess að vinna saman að því eina markmiði að halda ríkiskassanum á floti og tryggja efnahagslegt öryggi landsins til framtíðar. Jóhannes Ólafsson rýnir í stöðu Srí Lanka og ræðir við Ásgeir Brynjar Torfason og Guðbjörgu Ríkey Th. Hauksdóttur. Hefur þú heyrt um Transnistríu? Við láum þér það ekki, hafirðu aldrei um þetta litla hérað í vesturhluta Moldóvu. Moldóva er nú á milli tanna fréttafólks og stjórnmálamanna, endar hefur landið - og nánar tiltekið Transnistría, landamæri að Úkraínu í austri. Atburðir síðustu vikna í Transnistríu hafi valdið nokkrum áhyggjum, og óttast ráðamenn í Moldóvu og víðar að Rússar ætli sér ekki láta sér það nægja, að ráðast inn í Úkraínu. Guðmundur Björn fjallar um málið. Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Hvað eiga Adolf Hitler, heimilislaus maður sem lést eftir að hafa innbyrt rottueitur, augnhár og Ian Flemming, höfundur James Bond, sameiginlegt? Þau koma öll við sögu hernaðaraðgerð sem er talin ein sú best heppnaða í sögu síðari heimsstyrjaldarinnar. Nýlega var frumsýnd bíómyndin Operation Mincemeat, sem byggir á þessari sögu. Sögu sem á eiginlega meira skylt við kvikmyndir heldur en raunveruleikann sjálfan. Þó skiptar skoðanir séu um hvort hernaðaraðgerðin hafi breytt miklu um framgang heimsstyrjalfarinnar er hún það áhugaverð að hún á alveg skilið að vera rifjuð hér upp. Og það gerir Birta í þættinum. Ríkasti maður heims, Elon Musk, lagði á dögunum fram yfirtökutilboð í samfélagsmiðilinn Twitter. Tilboðið var samþykkt, og bíður nú samþykktar samkeppnisyfirvalda. Þessi viðskipti hafa vakið heimsathygli, en hvers vegna? Guðmundur Björn kynnti sér málið. Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Við hefjum Heimskviður í dag í hinni stríðshrjáðu Maríupol, og ræðum við Sergej Artamonov, sem ólst upp í Maríupol en hefur verið búsettur í Reykjavík undanfarinn áratug. Systir Sergejs, Natasha, varð eftir í Maríupol þegar rússneski herinn réðist inn í borgina og heyrði Sergej ekkert frá systur sinni í 56 daga. Þrjár bandarískar forsetafrúr eru í sviðsljósinu í nýrri þáttaröð úr smiðju danska leikstjórans Susanne Bier. Leikstjórinn segir áhugaverða togstreitu einkenna hlutverk forsetafrúarinnar, kröfurnar séu miklar í starfi sem þær sóttu ekki um sjálfar. Þær hafa þó margar sett eftirminnilegan svip sinn á embættið og nýtt tækifærið til að berjast fyrir málefnum sem þeim þykja mikilvæg. Birta skoðaði sögu forsetafrúa Bandaríkjanna. Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Arnar Þór Ingólfsson, fréttamaður hjá Kjarnanum, fór á dögunum í fréttaferð til Póllands til að milja sögum af vettvangi, frá flóttafólki frá Úkraínu og sjálfboðaliðum sem leggja sitt af mörkum til að taka vel á móti þeim. Við heyrum áhugaverða ferðasögu Arnars Þórs í þættinum. Þeir Viktor Orban, forsætisráðherra Ungverjalands og Alexander Vucic, forseti Serbíu, gleðjast þessa dagana. Síðastliðna helgi fengu þeir báðir endurnýjað umboð til áframhaldandi setu í embætti eftir kosningar í heimalöndum sínum. Þeir eiga margt sameiginlegt, til dæmis í stjórnarháttum og í samskiptum við stjórnvöld í Rússlandi. Birta og Guðmundur Björn skoða sögu þeirra Orbans og Vucic. Heismkviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Heimskviður halda í dag til Afganistan og Frakklands. Talibanar skerða nú réttindi kvenna í Afganistan með reglulegum lagabreytingum, þvert á loforð um hið gagnsstæða þegar þeir náðu aftur völdum í landinu í ágúst í fyrra. Stúlknaskólum hefur verið lokað og konur mega ekki lengur ferðast með flugvélum án þess að hafa karlkyns ættingja með í ferð. Þróunin er einmitt í þær áttir sem mörg óttuðust, að kvenréttindi yrðu fótum troðin á nýjan leik kæmust Talibanar aftur til valda í Afganistan. Þegar Emannuel Jean-Michel Fréderic Macron tók við embætti Frakklandsforseta í maí 2017, var hann yngsti forsetinn í sögu lýðveldisins, aðeins 39 ára gamall. Hann kom eins og stormsveipur inn í franska pólitík, en það hefur gengið á ýmsu á forsetatíð hans. Nýverið tilkynnti Macron að hann sæktist eftir endurkjöri, en fyrri umferð forsetakosninganna fer fram á sunnudaginn eftir viku. Macron þykir eiga sigurinn næsta vísan - en vika er langur tími í pólitík og nýtt hneykslismál tengt forsetanum er í uppsiglingu - mál sem gæti haft alvarlegar afleiðingar fyrir Macron. Við ræðum við Torfa Túliníus, prófessor við Háskóla Íslands, um kosningarnar sem eru framundan. Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar og umsjónarmenn þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Húðhvíttun á sér afar langa sögu þó aðferðir og áherslur í því að láta húð verða ljósari hafi tekið breytingum í gegnum aldirnar. Enn þann dag í dag er þetta iðnðaður upp á um átta milljarða Bandaríkjadala ár hvert og gangi spár sérfróðra eftir verður umfangið enn meira á næstu árum. En fórnarkostnaðurinn er umtalsverður, mikið af kremunum sem notuð eru í húðhvíttunarskyni innihalda hætturleg eiturefni sem geta valdið varanlegum skaða. Í síðasta þætti fórum við yfir hugmyndafræðilegar og trúarlegar hugmyndir sem gætu legið að baki innrás Rússa, en í dag ætlum við að skoða aðeins sögu Úkraínu, og njótum leiðsagnar Vals Gunnarssonar sagnfræðings. Við heyrum stuttlega í Jóni Ólafssyni, prófessor og sérfræðingi í málefnum Rússlands, sömuleiðis. Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar og umsjónarmenn þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Stríðið í Úkraínu er sem fyrr helsta fréttaefni dagsins í dag. Mikið hefur verið rætt og ritað um afleiðingar þess og þær milljónir úkraínumanna sem hrakist hafa frá heimilum sínum, sem og að er virðist þá óskiljanlegu ákvörðun Rússlandsforseta að ráðast inn í fullvalda ríki. Minna hefur verið rætt þá menningarlegu, sögulegu, og ekki síst trúarlegu hugmyundafræði sem kann að liggja hér að baki. Guðmundur Björn ræðir meðal annars við Rósu Magnúsdóttur, prófessor í sagnfræði og sérfræðing í sögu Rússlands. Líklegt þykir að ríkisstjóri Flórída, Ron DeSantis, muni á næstunni skrifa undir lagabreytingu sem meirihluti þingmanna ríkisins hefur þegar samþykkt. Breytingarnar banna alla umræðu og fræðslu um málefni hinsegin- og transfólks í leikskólum og yngstu bekkjum grunnskóla. Banninu hefur verið mótmælt víða og nú síðast steig Disney samsteypan upp á afturlappirnar og hótar að draga úr fjárstuðningi við Repúblikanaflokkinn í Flórída nái bannið fram að ganga. Birta fjallar um þetta mál og ræðir við Silju Báru Ómrsdóttur, prófessor í stjórnmálafræði við Háskóla Íslands. Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar og umsjónarmenn þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.

Í hundraðasta þætti Heimskviða höldum við í hringferð um heiminn, Við förum frá Skandinavíu til Suður-Ameríku, frá Ástralíu til Mið-Austurlanda, til Rússlands og Bretlands, og til Afríku og Asíu. Og fjöllum sem fyrr, um það sem gerist ekki á Íslandi. Heimskviður er fréttaskýringaþáttur sem fjallar á ítarlegan og lifandi hátt um heimsmálin, um allt það sem ekki gerist á Íslandi. Ritstjórar og umsjónarmenn þáttarins eru Birta Björnsdóttir og Guðmundur Björn Þorbjörnsson.