Advertise on podcast: Draugavarpið

Hvað eru reimleikasögur í grunninn? Eru þær aðeins dægrastytting, eða svokallaðar óhappasögur sem hafa ákveðið skemmtanagildi? Eða geta þær verið lykillinn að því að viðhalda minningum staðar og rýmis? Jafnvel haldið uppi sönnum atburðum á móti atferlum sem stuðla að þöggun? Ég vil benda á að sum umfjöllunarefni þáttarins gætu reynst erfið og vakið upp óhug og ónot þar sem talað verður um kynferðislegt ofbeldi gegn börnum.

Yfirgefin hús á Íslandi, einnig þekkt sem eyðubýli, virðast oft eiga mikla sögu og oftar en ekki hefur trúin á yfirnáttúruleg fyrirbæri gert úr þeim einhverskonar álagabletti. Þó ekki einungis fyrir reimleika af einfaldari gerðinni, vofur og afturgöngur, heldur reimleikum sem virðast af lýsingunni spretta út frá gladraofsóknum. Fyrirbæri sem eru rík og eiga sér djúpar rætur í íslenskri þjóðarsál.

Þegar kemur að ferðamannaiðnaði eins og Hótelrekstri telst það oft heppilegt ef reimt er á hótelinu eða í ákveðnum hótelherbergjum, vegna aðskón túrista sem eru í þeirri von að upplifa eitthvað óútskýranlegt. Mörg hótel í heiminum auglýsa sig á þann máta. Þó er eitt íslenskt hótel sem á sér þannig sögu nema reynt var að halda því leyndu og fæstir vildu gista í því herbergi.

Oftar en ekki finnum við fyrir því er við göngum inn í gamlar byggingar að þær eiga sér miklar sögur og draugagangur eða reimleikar í húsum fara í rauninni eftir því hversu mikið er um sagnamenn eða sagnasafnara á hverjum stað. Stóra spurningin er svo hvort sagan sé sönn eða ekki og þarf í raun aðeins eitt einstakt og óvéfengjanlegt tilvik. Oftast er það snúnara að staðfesta að eitthvað sé örugglega ekki til, sérstaklega þegar margir verða vitni af því sama.

Talað er um að afturgöngur bergmáli fyrri tíma. Oft undirstrika þær harmleik á fyrrum tímum í sögu þjóðarinnar. Eins og áður hefur verið nefnt í fyrri þáttum þá eru ástæður fyrir afturgöngum taldar margar en þó allra helst að þær séu bundin okkar jarðneska heimi vegna þess að þau eiga eftir að binda enda á ókláraða atburði. Oftar en ekki eru það atburðir sem tilheyra sögunni og lifa áfram í minningu þeirra sem lifa og getur því afturgangan tekið á sig ýmsar myndir miðað við þá sem leita hennar.

Sögur um bíldrauga er stór hluti af þjóðsögum Íslendinga, enda bílafloti landsins mikill. Þessar sögur af slíkum ferðalöngum gerast oftast fyrir utan bæjarmörk þar sem þeir fara á puttanum og sníkja far með bílstjórum sem eru akandi. Skrýtnast er þó þegar þeir hverfa fljót aftur á einu augnabliki og þá oftast þegar bíllinn er enn á ferð. Eða þá ef bílstjórinn hefur neitað að stoppa fyrir þeim og þeir birtast svo seinna meir í aftursætinu. Leiklesendur eru: Hjalti Stefán Kristjánsson, Ninna Karla Katrínardóttir og Þuríður Blær Jóhannsdóttir.

Drauga og þjóðsögur á Íslandi eru margar og eru verðmæti þeirra mjög ríkuleg í sagnfræðilegum gildum. Oft vísar draugasagan í sögu liðna atburðar af ákveðnum stöðum en í flestum tilfellum er hún bundin við hjátrú. Skrítnast er þó ef draugurinn birtist aftur og aftur yfir margra ára skeið og heldur sig við ákveðinn stað. Slíkir draugar eru heldur meinlausari en hinir sem eru á sífelldum erli.

Frá því fyrst fara sögur af, hafa menn haft trú á alls konar fyrirboðum; fyrirbæri eða atburðir sem boða óorðinn hlut, þ.e. eitthvað sem á eftir að gerast, oftast í náinni framtíð. Fyrirboði er því einhverskonar spá eða viðvörun um eitthvað sem á eftir að gerast og koma oftast í draumum. Þegar talað er um að fyrirboði boði illt, er slíkur fyrirboði oft nefndur, illsviti, argspæingur eða váboði. Koma þeir þó fram á margvíslegan hátt, en virðast þó oft lítið eða ekkert eiga skylt við hugboð né venjulega drauma. Oftar er þó ekki hægt að ráða þá fyrr en eftir á, og ætíð erfitt að segja, hvort um fyrirboða eða eitthvað annað sé að ræða.

Tegundir drauga eru margar og uppruni þeirra breytilegur. Fyrsta má telja þau sem nefnast afturgöngur. Þau ganga aftur af sjálfsdáðum til dæmis ef þeim finnst illa farið með bein sín eða ef þau sakna peninga sinna eða annars sem þau höfðu ofurást á í lífinu. Af þeim toga eru bæði útburðir og fépúkar. Mest kveður þó að þeim sem ganga aftur af heift eða girnd til einhvers og sækja að honum eða henni eftir dauðann.

Mörur eru fyrirbæri með óútskýranlega nærveru og taka sér oftast mynd sem manneskja og/eða dýr. Ef þú varst vitni af slíku var talaðu um „Að eiga í faðmlagi við möru“. Tungumálafræðingar hafa rakið orðið til orðhlutans „mer“ sem tengist því að kremja, þvinga, þrýsta, undiroka, eða eins og í íslensku: að merja.

Draugavarpið kemur út mánudaginn 13.09.2021